Aşı nedir ?  Ne işe yarar ?

Aşılama (bağışıklama) temelde, dışarıdan belirli koşullar altında verilen bir maddeye karşı kişinin “bağışıklık yanıtı” ve bunun sonucunda “bağışıklık hafızası (bellek)” geliştirmesi sürecidir. Burada yapılan, hastalığa neden olan mikroorganizmanın bağışıklık sistemini uyaracak kısım(lar)ının (immünojen) belirlenerek kontrollü bir şekilde insan vücuduna verilmesi, böylelikle bağışıklık sisteminin bu mikroorganizmayı sonraki karşılaşmada tanımasını sağlamaktır. Kısacası aşı; hasta olmadan mikrobu bağışıklık sistemine tanıtmaktadır.

Hastalığa yakalanmadan mikroorganizmayı tanıyan ve nasıl ortadan kaldıracağını öğrenen vücut, canlı mikroorganizmayla karşılaştığında hızlı bir şekilde yok eder ve hastalık oluşmasına izin vermez. Buna bağışıklık yanıtı denir. Aşı sayesinde vücut, hastalığı geçirmenin getireceği ölüm veya sakatlık gibi risklerle karşılaşmaksızın o hastalıkla nasıl mücadele edeceğini öğrenmiş olur.

Hastalıkların bir kısmı aşı ile önlenebilmekte  

Bugün için erişkin yaş grubunda sık görülen, ölümlere, işgücü kaybına neden olan bulaşıcı hastalıkların bir kısmı aşıyla önlenebilmektedir. Erişkin yaş grubunda bağışıklama henüz istenilen düzeyde ilgi görmemekle birlikte halkın konu ile ilgili bilgisinin hızla artması gerekmektedir. Aşıların ne kadar etkili olduğunu gösteren bilimsel tablo aşağıdadır;

* CDC. JAMA, Kasım 14, 2007; 298 (18):2155-63

** CDC. MMWR, Ocak 8, 2010; 58(51,52):1458-68

*** Aktif Bakteriyel İzlem 2008 Öngörüleri

 Tabloya baktığımız zaman aşının icat edilmesi ile birlikte çocuklarda ve erişkinlerde ciddi anlamda koruma sağladığı ortadır. Böylece insanların daha uzun yaşamasına ve bulaşıcı hastalıklarda ölüm oranların düşmesini sağladığını görebiliyorsunuz. Kısacası aşı insanoğlunun en büyük buluşların bir tanesi olduğunu söyleyebiliriz.

Aşılanma bireysel değil toplumsal bir karardır

 Aşılanma bireysel değil toplumsal bir karardır. Toplum bağışıklığı azalacak olursa ciddi salgınlarla karşı karşıya kalınır. Bu nedenle aşı olma/olmama kararı sadece bireyi değil tüm toplumu ilgilendirir. Toplum içinde bir hastalığa karşı bağışıklık oranı artıkça, ilgili hastalıkta bulaşma hızı düşer. Covid-19 hastalığının toplum içinde bulaşma hızını ciddi anlamda azaltmak için toplumsal aşılama yapmak şarttır. Covid-19 hastalığındaki toplumsal bağışıklanma hedefimiz %60-70 olmalıdır.

 Aşılar güvenli midir ? Hangi aşamalardan geçer ?

Aşıların üretimine geçilmeden önce güvenlik ve etkinlik açısından birçok bilimsel çalışma yürütülmektedir. Bu çalışmalar ile güvenlik ve etkinlik düzeyleri değerlendirmektedir. Çalışmalar önce pre-klinik fazdan (hücre/hayvan), faz 1 (küçük sayıda insana), faz 2 (yüzlerce insana), faz 3 (binlerce insana) ve sonrasında onaylanmak üzere bağımsız sağlık örgütlerine değerlendirmeye gönderilir. İngiltere’de ilk onaylanan aşı olan Pfizer-BioNTech aşısı yaklaşık 40,000 kişi üzerinde denenip toplum kullanımına sunulmuştur. Onaylandıktan sonra ise kontrol ve denetim mekanizması bitmemekte, onaylanan aşılar kullanıma girdikten sonra yan etki ve güvenlik açısından takip ve değerlendirmeye devam edilmektedir. Covid-19 aşısı hızlı bir şekilde geliştirilmiştir ancak herhangi bir etkinlik veya güvenlik aşaması atlanmamıştır, bu sebep ile güvenlidir diyebiliriz.

KKTC için konuşulan Covid-19 aşıları nelerdir ve farkları nelerdir ?

Pekin merkezli biyofarmasötik şirketi Sinovac, inaktive edilmiş bir aşı olan CoronaVac’ı aşısını geliştirdi. Temelde bu aşı inaktive edilmiş virüs parçalarını vücudun bağışıklık sistemine sunarak bağışıklık yanıtı oluşturur. Moderna ve Pfizer mRNA aşıları ise daha farklı bir teknoloji ile bağışıklık yanıtını oluşturmaktadır. mRNA aşılar koronavirüs genetik kodunun bir kısmının vücuda enjekte ederek viral proteinlerin (virüs parçaları) üretilmesine, dolayısıyla bağışıklık yanıtı virüs parçaları ile tetiklemiş olmaktadır. Söz konusu aşıların içerisinde virüs bulunmadığından hasta etme ihtimali bulunmamaktadır.  Kısacası Sinovac daha geleneksel bir aşı yöntemidir, mRNA aşılar ise daha yeni bir aşı yöntemidir. 

Sinovac aşısının faz 3 çalışmaları Brezilya, Endonezya ve Türkiye’de devam etmektedir. Türkiye’de Sinovac aşısı ile çıkan ön raporda % 91,25 oranında etkinlik bildirilmiş. Faz 3 çalışmalarının tamamlanması ile birlikte etkinlik ve güvenlik değerlendirilmesi için bağımsız sağlık örgütleri tarafından değerlendirilecektir.  

Pfizer/BioNTech aşısı ise DSÖ ve MHRA gibi örgütler tarafından acil onayı almıştır dolayısıyla birçok ülkede kullanımına başlanmıştır.

Aşılar hakkında detaylı bilgi için tabloya aşağıdadır;

Aşı ile Covid-19 pandemisini sonlandırmak

Aralık 2019’da Wuhan kentinde ortaya çıkan ve pandemiye sebep olan SARS-CoV-2 virüsü dünyada olduğu gibi ülkemizi sağlık alanı yanı sıra ekonomik açıdan da etkilemiştir. Doğal yoldan sürü bağışıklığı düşüncesi sağlık sistemlerini çökerteceği gibi kapanmaların yaratığı ekonomik çöküntüler gelecekte farklı halk sağlığı sorunları doğuracaktır. Bu sebeple ülkemizde güvenli, etkili ve onaylanmış aşılar ile öncelikle risk grubundaki kişilerin bağışıklanması için en erken zamanda aşılanmaya başlanmalıdır. Sinovac aşısının bilimsel sonuçları paylaşıldığında ve akabinde onaylandığında Pfizer/BioNTech aşısı gibi Sinovac aşısının da ülkemizde ve dünyada güvenli ve etkili bir aşı olarak kullanılabileceğini düşünmekteyim.

Dr. Emre Vudalı

Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı